Inleiding: De illusie van controle
Migratie blijkt een spiegel te zijn van onze samenleving: hoe we omgaan met onzekerheid, identiteit en de vraag naar rechtvaardigheid. Het recente artikel van OneWorld, “Migratieministers negeren al járen wetenschap over migratie”, legt bloot hoe politieke leiders decennialang beleid voeren dat haaks staat op wetenschappelijke kennis. In plaats van evidence based beleid domineren politieke symboliek en electorale berekening. Deze reflectie verkent die spanning aan de hand van het OneWorld artikel en vijf academische onderzoeken die elk op hun manier hetzelfde concluderen: we weten hoe het beter kan, maar we kiezen er niet voor.
1. Samenvatting van het OneWorld artikel en van vijf verwante academische onderzoeken
(1) Biggi, Ike, Natter & Van Assem (Universiteit Leiden, 2025)
Het OneWorld artikel, geschreven door Riccardo Biggi en Niels Ike (Universiteit Leiden, 2025), laat zien dat Nederlandse regeringen hun migratiebeleid met een selectief oor voor de wetenschap vormgeven. De auteurs onderzochten beleidsdocumenten uit Nederland, Italië en Oostenrijk (1998–2024) en ontdekten een systematisch patroon: beleidsmakers negeren of verdraaien wetenschappelijke rapporten wanneer die haaks staan op politieke doelen.
Beleidskeuzes, zoals verhoogde straffen voor mensensmokkel of de ‘informatiecampagnes’ in landen van herkomst, worden doorgezet ondanks onderzoeksconclusies dat ze niet werken. De zogenaamde ‘afschrikstrategie’ blijkt een mythe, strengere controles leiden niet tot minder migratie maar tot gevaarlijkere routes. Zelfs waarschuwingen van de Raad van State en de Rekenkamer worden terzijde geschoven. Het artikel concludeert dat migratiebeleid in Nederland grotendeels ‘feitenvrij’ is geworden: gedreven door symboliek, niet door werkzaamheid.
(2) WRR rapport Samenleven in verscheidenheid (2020)
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid pleit voor een benadering van migratie vanuit sociale cohesie in plaats van angst. Volgens het rapport is diversiteit geen crisis, maar een structureel kenmerk van de Nederlandse samenleving. Migratie kan bijdragen aan veerkracht, mits beleid gericht is op gelijkwaardige participatie. Toch blijven beleidskaders rond integratie vooral controlegericht in plaats van inclusief.
(3) CPB rapport Onderzoeksperspectieven rondom migratie, maatschappij en economie
Het Centraal Planbureau richt zich op de economische dimensies van migratie. Conclusie: migratie levert Nederland per saldo economische winst op, vooral door arbeidsparticipatie en verjonging van de bevolking. Het rapport benadrukt dat verkeerde aannames, zoals de kostenfocus op asielzoekers, beleidskeuzes vertekenen. Effectief beleid vraagt om langetermijndenken en empirische monitoring van effecten.
(4) The Integration of Recent Migrants and Refugees: A Review of Research on Integration Policy Practices in the EU (SPRING project, 2022)
Deze brede EU studie vergeleek nationale aansluitingspraktijken van recent aangekomen migranten en vluchtelingen. De conclusie luidt dat landen die snel toegang geven tot onderwijs, werk en taallessen betere integratie kennen. Afschrikbeleid en langdurige onzekerheid leiden juist tot isolatie en verlies van vertrouwen in instituties. De studie benadrukt dat integratie pas werkt wanneer mensen als burgers-in-wording, niet als risico’s, worden beschouwd.
(5) SCP rapport Migratie als spiegel van maatschappijbeelden (2025)
Het Sociaal en Cultureel Planbureau laat zien dat standen tegenover migratie meer zeggen over binnenlandse gevoelens van controle, vertrouwen en identiteit dan over migratie zelf. Mensen die onzeker zijn over hun toekomst, neigen sneller naar afwijzing van migratie. Daarmee ontstaat een feedbacklus: politiek reageert op angst, niet op feiten, en bevestigt die angsten vervolgens met streng beleid.
3. Gemeenschappelijke boodschap: wetenschap is aanwezig, maar ongebruikt
Wat opvalt in alle zes publicaties is niet dat kennis ontbreekt, maar dat zij structureel buitenspel staat. De consistentie van de bevindingen, ongeacht discipline of land, suggereert geen kennistekort, maar een politiek probleem.
Beleidsmakers kiezen veelal voor symbolen van daadkracht, zoals strengere grenzen of strafverzwaring, om het gevoel van controle te herstellen. Die maatregelen werken goed in politieke communicatie, maar slecht in de praktijk. De wetenschappelijke werkelijkheid, dat migratie een structureel en noodzakelijk onderdeel is van moderne samenlevingen, past niet bij het opportunistische frame van ‘crisis’ en ‘dreiging’.
4. De rol van mythen in migratiebeleid
De hardnekkigheid van mythen, zoals de effectiviteit van afschrikbeleid of het idee dat opvangcapaciteit ‘asielaanzuiging’ veroorzaakt, toont hoe beleidsmaatregelen meer dienen om emoties te managen dan problemen op te lossen. Sociologen spreken hier van ‘symbolisch beleid’: maatregelen die bedoeld zijn om de publieke perceptie van controle te versterken. Wetenschappelijke evaluaties worden dan irrelevant, omdat ze niet bijdragen aan de politieke functie van het beleid.
Het Leidse onderzoek stelt dat die symboliek zelfs schadelijk is. Elk onrealistisch beleidsdoel voedt desillusie: als migratie niet stopt ondanks harder optreden, concludeert de kiezer dat beleid faalt, waarop nog hardere maatregelen volgen. Dit is de ‘repressiespiraal’ waarin Nederland en Europa al decennia vastzitten.
5. Migratie als structureel fenomeen
In lijn met de WRR stelt de wetenschap dat migratie geen afwijking is, maar een structureel onderdeel van de wereldeconomie en demografie. Nederland vergrijst snel; sectoren als zorg, bouw en landbouw draaien op buitenlandse arbeidskrachten. Tegelijk worden deze economische migranten vaak buiten het politieke discours gehouden, waarin vooral de ‘asielzoeker’ tot symbool van ongewenste migratie is gemaakt.
Die selectieve aandacht verzwakt rationeel beleid. Door alle vormen van migratie over één kam te scheren, gaat nuance verloren: de verschillen tussen humanitaire, arbeids-, en gezinsmigratie worden zelden meegenomen bij beleidsvorming.
6. De menselijke en democratische kosten
De gevolgen zijn niet alleen menselijk, zoals detentie, gevaarlijke overtochten en racialisering, maar ook democratisch. Wanneer kabinetten bewust advies negeren van instituties als de Raad van State of WRR, holt dat het vertrouwen in de overheid uit. Burgers kunnen zich met recht afvragen of besluiten gebaseerd zijn op kennis of op electorale druk.
Het SCP bevestigt dat afnemend vertrouwen in de overheid en harde migratievisies hand in hand gaan. Beleid dat pretendeert maatschappij te beschermen, ondermijnt zo juist de samenhang ervan.
7. Naar een menselijker, feitelijker beleid
Wetenschap reikt talloze oplossingen aan die haalbaar en humaan zijn. De rode draad:
- Investeer in vroege integratie: direct toegang geven tot werk en onderwijs voorkomt isolement.
- Legaliseer migratiekanalen: legale routes verminderen mensensmokkel en sterfte.
- Maak beleid toetsbaar: gebruik onafhankelijke monitoring om effecten te meten, niet retoriek.
- Communiceer eerlijk: overheidscampagnes moeten gebaseerd zijn op feiten, niet angst.
- Erken migratie als structurele realiteit: stel beleid bij dat uitgaat van ‘stoppen’ in plaats van ‘sturen’.
8. Reflectie: de moed om te weten
De vraag is dus niet wat we weten over migratie, maar wat we met die kennis doen. De zes besproken publicaties vormen samen een ongemakkelijke spiegel: Nederland beschikt over een sterke wetenschappelijke basis, maar heeft weinig politieke moed om die te volgen.
Migratie zal niet verdwijnen, maar ons beleid kan wél kiezen tussen ontkenning of erkenning – tussen symboliek of effectiviteit. Wie werkelijk control wil over migratie, moet durven erkennen dat controle begint met kennis, niet met muren.
Conclusie
Het OneWorld artikel en de vijf academische onderzoeken spreken één taal: feiten bestaan, maar ze worden overschreeuwd. Zolang de politiek vasthoudt aan de fictie van controle, zal wetenschappelijke kennis blijven verstoffen in beleidslades. Een duurzame toekomst vraagt om leiders die luisteren – niet alleen naar kiezers, maar ook naar kennis. Want wie wetenschap negeert, verliest niet alleen grip op migratie, maar op waarheid zelf.
Referenties:
https://www.oneworld.nl/mensenrechten/migratiebeleid-zonder-inzicht-wetenschap/
