Een jonge inburgeraar uit Somalië zit in de bibliotheek van Den Haag. Voor hem ligt een formulier van de Belastingdienst. Te ingewikkeld. Hij opent zijn telefoon, vraagt ChatGPT om uitleg, en krijgt in simpele Nederlandse zinnen een antwoord. Opluchting. Maar: hoe weet hij zeker dat het klopt?
Dit voorbeeld laat zien hoe AI niet alleen een taalhulp is, maar ook een toegangspoort tot de samenleving. Voor inburgeraars en NT2-cursisten wordt AI-geletterdheid een nieuwe vorm van burgerschapscompetentie.
Waarom AI-geletterdheid verplicht wordt
Sinds februari 2025 geldt de AI-verordening (AI Act). In Artikel 4 staat dat burgers een voldoende niveau van AI-geletterdheid moeten hebben. Dit betekent concreet dat onderwijsinstellingen, gemeenten en andere organisaties de plicht hebben om burgers toegang te geven tot betrouwbare AI-educatie.
De Europese Commissie benadrukt daarnaast dat burgers zich bewust moeten zijn van de kansen én de risico’s van AI, en dat kritisch gebruik noodzakelijk is om ongelijkheid en misleiding te voorkomen (bron).
Ook in Nederland sluit dit aan bij bestaand beleid. Het Basisvaardighedenbeleid van OCW en SZW stelt dat taal, rekenen en digitale vaardigheden de kern vormen van burgerschap. Het programma Digitale Inclusie – iedereen moet mee kunnen doen richt zich op mensen die moeite hebben met digitale vaardigheden en geeft gemeenten en bibliotheken de opdracht laagdrempelige ondersteuning te bieden.
Voor inburgeraars en NT2-cursisten betekent dit dat AI-geletterdheid niet alleen een handig hulpmiddel is bij taalverwerving, maar een noodzakelijke vaardigheid om volwaardig te kunnen deelnemen aan werk, onderwijs en samenleving.
Digitale vaardigheden als fundament voor inburgering
Inburgering is altijd breder geweest dan taal alleen: het gaat ook om werk vinden, formulieren invullen, en maatschappelijke oriëntatie. Digitale vaardigheden zijn daarbij essentieel. Uit onderzoek van het SCP blijkt dat 1 op de 5 migranten moeite heeft met digitale basisvaardigheden.
AI kan die kloof verkleinen maar ook vergroten. Wie weet hoe AI werkt, heeft extra toegang tot informatie en ondersteuning. Wie die kennis mist, loopt het risico buitengesloten te raken.
“Digitale vaardigheden zijn geen aanvulling meer, maar een basisvoorwaarde voor burgerschap.”
AI als hulpmiddel voor participatie
AI kan inburgeraars en NT2-cursisten op verschillende manieren ondersteunen:
- Sollicitatiehulp: AI kan cv’s en motivatiebrieven verbeteren of vertalen.
- Formulieren en administratie: AI legt moeilijke teksten uit in eenvoudiger Nederlands.
- Oriëntatie op werk en maatschappij: AI geeft informatie over beroepen, opleidingen, of rechten en plichten.
- Dagelijkse communicatie: via chatbots, vertaalapps en spraakherkenning.
In Finland en Estland worden AI-tools al actief ingezet in integratieprogramma’s: spraakgestuurde apps geven migranten directe taal- en werkondersteuning.
Het Europese perspectief
De EU koppelt AI-geletterdheid direct aan democratische waarden. In de AI Literacy Guidelines staat dat burgers kritisch moeten leren omgaan met AI, omdat dit technologie is die “steeds vaker maatschappelijke toegangspoorten bepaalt”.
Inburgeringstrajecten krijgen dus een dubbele opdracht:
- taal en participatie,
- én digitale zelfredzaamheid met AI.
Gemeenten en taalaanbieders staan voor de uitdaging om dit samen vorm te geven.
Digitale ongelijkheid en uitsluiting
Toch schuilt er een gevaar: digitale ongelijkheid.
- Niet iedereen heeft toegang tot laptop of smartphone.
- Laaggeletterden of oudere migranten lopen achterstand op.
- AI-systemen zijn niet altijd beschikbaar in alle talen.
“Zonder begeleiding kan AI-geletterdheid een privilege worden, geen recht.”
Als AI-vaardigheden onderdeel worden van burgerschap, moet beleid actief voorkomen dat groepen achterblijven.
Naar AI-geletterd burgerschap
Hoe kan AI-geletterdheid ingebouwd worden in inburgering? Vier richtingen:
- Integreren in NT2-lessen: laat cursisten oefenen met AI om teksten samen te vatten of dialogen te voeren.
- Workshops digitale weerbaarheid: leer cursisten hoe ze AI kunnen controleren en wanneer ze moeten oppassen.
- Rol van de gemeente: bied laagdrempelige trainingen en toegang tot apparatuur.
- Certificering en erkenning: verwerk AI-geletterdheid in het portfolio van de inburgeraar.
Zo wordt AI niet een extra drempel, maar een nieuwe sleutel tot participatie.
Meedoen in de samenleving
Inburgering is leren meedoen. In de 21e eeuw betekent dat ook: leren omgaan met AI. Het paspoort van de toekomst vermeldt misschien niet alleen taalniveau B1, maar ook een basisniveau AI-geletterdheid. Wie die vaardigheid bezit, heeft meer kansen op werk, betere toegang tot informatie en sterker burgerschap. Wie het mist, loopt het risico buitengesloten te worden.
AI kan dus niet alleen een brug vormen naar taal, maar ook een toegangspoort tot de samenleving.
